Sekwencja A-B-C: co to znaczy?

1. Co oznaczają te litery?

Literą A oznaczamy wydarzenia poprzedzające dane zachowanie, czyli to, co działo się bezpośrednio przedtem.

B oznacza zachowanie, czyli to, co dziecko rzeczywiście robi i mówi.

C — to konsekwencje zachowania dziecka, czyli to, co dzieje się bezpośrednio po wystąpieniu danego zachowania.

Jak wynika z badań, na problemy płynące z trudnych zachowań dzieci dobrze jest patrzeć pod kątem tych trzech elementów: zachowania, tego, co stało się przedtem i tego, co nastąpiło potem.

Można wyróżnić cztery rodzaje wydarzeń, następujących bezpośrednio po danym zachowaniu, które znacząco wpływają na dalsze zachowanie dziecka. Zajmiemy się teraz dwoma z nich: nagradzaniem i wygaszaniem.

Nagradzanie (wzmacnianie zachowania). Jeżeli dziecko coś zrobi i skutkiem tego działania będzie jakieś przyjemne dla niego wydarzenie, to wtedy zwiększa się prawdopodobieństwo, że dziecko powtórzy to samo zachowanie w przyszłości. Jego zachowanie zostało nagrodzone, prawdopodobnie więc zachowa się znowu w taki sam sposób. (Takie nagradzanie nazywamy „wzmocnieniem pozytywnym”.)

Przykład nagradzania zachowania. Jeżeli dziecko robi coś, co wam się podoba (pożycza zabawki innym dzieciom, znajduje swoją kurteczkę, rysuje, przynosi rzecz, o którą prosicie albo bawi się spokojnie samo przez kilka minut), a wy chwalicie je za to, to rośnie prawdopodobieństwo, że powtórzy ono to samo zachowanie w przyszłości.Jeżeli więc powiecie: „Jasiu, bardzo się cieszę, że pożyczyłeś kredkę Darkowi. Podoba mi się, kiedy tak postępujesz”, to większe jest prawdopodo­bieństwo, że Jaś znów kiedyś pożyczy kredkę.

(Nie jest to pewne, ale jest prawdopodobne).

Wygaszanie zachowania. Jeżeli dziecko coś robi i w rezultacie albo nic się nie dzieje, albo jest ono ignorowane, to zmniejsza się prawdopodobieństwo,że zachowanie to będzie powtarzane. Zachowanie dziecka jest wygaszane.

Przykład wygaszania zachowania. Jeżeli wasze dziecko robi coś, co wam się podoba (uśmiecha się do was, wskazuje różne przedmioty, opowiada historyjki),ale w rezultacie tych zachowań nic się nie dzieje (zapominacie o tym, żeby uśmiechnąć się w odpowiedzi na jego uśmiech lub słuchać jego opowiadań), to zacho­wania takie będą zanikać.

Opiekunowie, niestety, często wygaszają pożądane zachowania, które powinni podtrzymywać (wzmacniać pozytywnie, nagradzać). Opiekunowie często też wzmacniają niepożądane zachowania.

Zasady są proste:

Zachowanie pożądane + wzmocnienie (nagroda) = więcej zachowań pożądanych

Zachowanie pożądane + brak wzmocnienia (wygaszanie) = mniej zachowań pożądanych

Zachowanie niepożądane + wzmocnienie (nagroda) = więcej zachowań niepożądanych

Zachowanie niepożądane + brak wzmocnienia (wygaszanie)

Karanie. Jeżeli dziecko zrobi coś i w rezultacie zdarzy się coś nieprzyjemnego dla dziecka, mniejsze jest praw­dopodobieństwo, że to zachowanie powtórzy się w przyszłości. Dziecko zostało ukarane za to, że zachowu­je się w ten sposób, więc prawdopodobnie nie będzie powtarzać tego zachowania.

Przykład karania. Jeżeli wasze dziecko zrobi coś, co wam się nie podoba (uderzy inne dziecko, krzyczy na was, rzuca jedzeniem), a wy konsekwentnie karzecie je za to, zmniejsza się prawdopodobieństwo, że to zachowa­nie będzie się powtarzać. Jeżeli więc powiecie: „Jasiu, skoro rzucasz jedzeniem, to chyba nie jesteś głodny” i będziecie zabierać jego talerz za każdym razem, kiedy to zachowanie się powtórzy, dziecko prawdopodob­nie przestanie tak robić.

Dziecko będzie się uczyć zachowywać poprawnie (np. jeść bez rzucania jedzeniem) po to, aby uniknąć kary. Z czasem wystarcza samo ostrzeżenie przed karą Taki sposób reagowania nazywamy wzmocnieniem negatywnym.

Rodzice i nauczyciele mogą wpływać na zachowanie dziecka, reagując na nieodpowiednio. Bardzo ważne jest to, co dzieje się po wystąpieniu danego zacho­wania.

A — Zdarzenia poprzedzające

Najpierw omówiliśmy C (konsekwencje zachowań), a dopiero teraz mówimy o A (czyli o zdarzeniach poprze­dzających), ponieważ naszym zdaniem to, co prowadzi do konfrontacji i kłótni, jest mniej istotne od tego, co następuje potem. Zdarzenia poprzedzające mogą jednak także oka­zać się bardzo ważne. Jeżeli przyjrzymy się okolicznościom, w jakich dziecko zachowuje się źle, może okazać się, że działa ono według pewnego „klucza” — zachowuje się źle tylko w pewnych sytuacjach i tylko wobec pewnych osób.

Nagradzanie zachowania sprawia, że zwiększa się prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia. Tak się właśnie dzieje, kiedy poddajecie się; nieposłuszeństwo prawdopodobnie powtórzy się, ponieważ to się dziecku „opłaca” — tzn. jest ono za nie nagradzane.