Kilka słów o nagrodach (zwanych czasem wzmocnieniami pozytywnymi)

Istnieją dwa rodzaje nagród: społeczne i konkretne (materialne).
Nagrody społeczne wydają się ważniejsze.
Oto niektóre z nich: uwaga, uśmiech, chwalenie dziecka za konkretne zachowanie, zachęta, słowa: „Bardzo dobrze”, „Wspaniale!”

Nagrody konkretne to rzeczy i zdarzenia.
Oto lista nagród ważnych dla dzieci: książeczki, komiksy, słodycze, ciastka, wycieczki, mazaki, znaczki, drobne monety, czas spędzony z rodzicami, lody, małe zabawki, zabawy.
Doświadczenie wskazuje, że nagrody społeczne są dla dzieci ważniejsze niż rzeczy.
Nie zapominajmy o tym, że różne dzieci lubią różne nagrody. Dziecko może, na przykład, nie przepadać za słodyczami, ale oddałoby wszystko za rodzynki. Podobnie, jak w przypadku dorosłych, musicie dostoso­wać nagrody do upodobań dziecka.
Bardzo ważny jest moment dawania nagrody. Nagroda powinna pojawiać się natychmiast po wystąpieniu zachowania, które chcecie wzmocnić. Jeżeli dziecko zaczyna, na przykład, wykonywać zadanie w sposób, który akcep­tujecie, powinniście powiedzieć: „Bardzo dobrze. Podoba mi się, że pracujesz w ten sposób”. Ważne jest, aby pochwalić dziecko od razu, a nie później, wciągu dnia.
Jeżeli zachowanie dziecka poprawia się, należy zaznaczyć to na arkuszu obserwacyjnym. Możecie na przykład, za każdym razem, kiedy dziecko wykona polecenie, zaznaczyć nową gwiazdkę; powiedzmy, że pięć gwiazdek daje prawo do małej nagrody, krótkiej zabawy lub dodatkowej bajki na dobranoc.
Kilka słów o karach
Podobnie, jak w przypadku nagród, istnieją dwa rodzaje skutecznych kar.
Kary społeczne to m.in.:
okazanie niezadowolenia, krytyka, odizolowanie dziecka, podniesiony głos, ignorowanie.
Kary konkretne to: klapsy, potrząsanie.
Kłopot w tym, że działanie kar drugiego rodzaju spro­wadza się do umożliwienia opiekunom wyładowania złoś­ci. Opiekunowie mówią dziecku: „Nie rób tego!”, ale nie mó­wią, co dziecko ma robić. Czasami muszą bić dziecko coraz mocniej, aby skłonić je do posłuszeństwa.

Dla niektórych dzieci, przyzwyczajonych do klapsów, przestają one stanowić karę.
W rzeczywistości uwaga opiekunów towarzysząca klapsom traktowana jest jako nagroda. Bicie dzieci może więc podtrzymywać złe zachowanie.

Podobnie, jak w przypadku nagród, dzieci reagują bar­dzo różnie na różne kary.
Dla jednego najskuteczniejszą karą jest zakaz oglądania ulubionego programu, dla drugiego -— pozbawienie deseru lub dezaprobata opiekunów.

Ważne jest, aby dziecko zrozumiało, że kara jest reak­cją na konkretne zachowanie. Jeżeli więc chcecie, aby np. dzieci przestały się bić i aby Darek przestał bić swo­jego kolegę, powiedzcie zdecydowanie: „Darku, nie wolno ci bić kolegi. Jeżeli zrobisz to jeszcze raz, zostaniesz odesłany na cztery minuty do korytarza”. Jeżeli dziecko złamie zakaz — zróbcie to, co zapowiedzieliście. Skryty­kujcie jego zachowanie mówiąc: „Nie lubię, kiedy jesteś nieposłuszny”, a nie: „Nie lubię cię, ponieważ jesteś ta­ki nieposłuszny”.

Nagrody są skuteczniejsze niż kary

Badania dowodzą niezbicie, że dzieci reagują lepiej na nagrody niż na kary. Wydają się być szczęśliwsze, kiedy słyszą jasne polecenia i pochwały za ich wykonywanie. Powinniśmy więc starać się „przyłapać” dziecko na do­brym zachowaniu: dzieleniu się przyborami szkolnymi, opiece nad kolegą, przejawach odpowiedzialności itp. Są to sytuacje, które pozwalają chwalić dziecko i wyrażać się o nim dodatnio w obecności innych rówieśników.

Pomocne bywa włączenie dzieci do oceny ich postępów; mogą one umieszczać gwiazdki na arkuszu, kolorować obrazek ukazujący, jak to grzecznie siedzieli w ławce itp. Daje to dziecku poczucie, że może ono samo kontrolo­wać swoje własne zachowanie, i zachęca je do samokon­troli.