Główne cele terapii behawioralnej

Terapeuci behawioralni, modyfikując zachowania, mają na celu szczególnie:

• rozwijanie zachowań deficytowych,
• redukowanie zachowań niepożądanych,
• generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii w czasie.

Zachowania deficytowe są to te zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku, a które u danego dziecka występują zbyt rzadko lub nie występują wcale (np. prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa tematyczna). Zadaniem terapeuty behawioralnego jest kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku.

Redukowanie zachowań niepożądanych dotyczy takich czynności, jak:

• zachowania destrukcyjne,
• zachowania agresywne i autoagresywne,
• zachowania autostymulacyjne,
• zachowania rytualistyczne,
• zachowania zakłócające,
• odmawianie jedzenia,
• nieprawidłowe reakcje emocjonalne,
• nieprawidłowa mowa.

Praca nad eliminowaniem zachowań niepożądanych jest najtrudniejszym ale zarazem i najważniejszym obszarem terapii. Jest niezbędna, aby dziecko osiągnęło gotowość do podjęcia nauki.

Trzecim, bardzo ważnym celem terapii behawioralnej jest generalizacja i utrzymanie efektów terapii w czasie. Musimy mieć świadomość, że nawet najlepiej wyuczone umiejętności mogą nigdy nie wystąpić w życiu codziennym. Pojawia się zatem problem przeniesienia nowo nabytych umiejętności w środowisko naturalne. Można powiedzieć, że zachowanie jest zgeneralizowane, wówczas gdy jest trwałe, pojawia się w różnych środowiskach, w obecności różnych osób oraz rozszerza się na zachowania pokrewne. Jeżeli generalizacja nie następuje, terapia ma jedynie ograniczoną wartość.

Problem generalizacji nie dotyczy tylko wyboru właściwych procedur umiejętności uczenia się i stosowanych metod wykorzystania ich przez dziecko w naturalnych sytuacjach w życiu codziennym, ale przede wszystkim zmiany dotychczasowej jakości życia dziecka.

Aby ułatwić lub przyspieszyć proces generalizacji nabytych umiejętności, terapeuci behawioralni stosują wiele technik. Jedną ze strategii jest upodabnianie środowiska, w którym odbywa się terapia, do środowiska naturalnego. Innym sposobem jest stosowanie ciągłej modyfikacji, tzn. trenowania jednej umiejętności w różnych sytuacjach i z różnymi osobami. Ważne jest również uczenie okazjonalne, czyli aranżowanie sytuacji uczenia się w sytuacji codziennej aktywności dziecka. Najczęściej stosowanymi w celu uzyskania generalizacji strategiami są, w kolejności chronologicznej:

• stosowanie wzmocnień sporadycznych
• stosowanie wzmocnień opóźnionych
• stopniowe wycofywanie programu
• przechodzenie od wzmocnień sztucznych do występujących naturalnie
• rozwijanie wsparcia ze strony rówieśników
• przenoszenie utrwalonych zachowań do nowych sytuacji.

Bardzo istotnym elementem jest systematyczne kontrolowanie zachowania poprzez stosowania proce dur utrwalających. Kontrola taka realizowana jest poprzez dokonywanie pomiarów i wykresów zachowania. Generalizacja następuje a efekty terapii są utrzymywane w czasie, jeżeli środowisko terapeutyczne rozszerzone jest na miejsca najbardziej funkcjonalne dla dziecka, a więc: dom oraz szkołę (przedszkole, ośrodek).