Etapy terapii behawioralnej

Terapia behawioralna jest terapią kompleksową i dotyczy wszystkich sfer rozwoju dziecka. Obejmuje swoim zasięgiem następujące obszary:

• wczesne rozumienie mowy,
• trening imitacji,
• dopasowywanie i sortowanie,
• imitację werbalną,
• mowę czynną,
• pojęcia abstrakcyjne,
• umiejętności szkolne,
• rozwój społeczny,
• czynności samoobsługowe.

Powyższe obszary nie stanowią chronologicznej całości. Praca terapeutyczna rozpoczynana jest wprawdzie od wczesnego rozumienia mowy (rozumienie prostych poleceń, np.: “wstań”, “usiądź”, “popatrz na mnie”, “zrób tak”) ale szybko przechodzi się do kolejnych etapów.

Fundamentalna strategią uczenia się stosowaną przez prawidłowo rozwijające się dziecko, jest imitacja. Wiele spośród dzieci niepełnosprawnych, w tym szczególnie dzieci z autyzmem, nie rozwija jednak tej umiejętności. Przyczyną może być osłabienie układu sensorycznego (deficyty wzrokowe lub słuchowe) bądź problemy natury neurologicznej. Lata badań wykazały, że poprzez stosowanie behawioralnych strategii uczenia nawet osoby, które wcześniej nie potrafiły naśladować, nabywają zdolność wykorzystania wielu typów imitacji i możliwe jest, że będą zdolne do wyuczenia się nowego zachowania nawet po jednorazowym pokazie (Striefel, Bryan i Aikins 1974, Striefel i Eberl 1974, Striefel i Karlan 1978). Tak więc w procesie terapii behawioralnej uczy się dziecko naśladować ruchy motoryki dużej i małej (rąk, nóg, przemieszczania się w przestrzeni), a następnie przechodzi się do ruchów bardziej precyzyjnych (w obrębie twarzy czy palców dłoni). Mając ciągle na uwadze cel pracy, uczy się ruchów i gestów, które dziecko będzie mogło wykorzystać w przyszłości:

• imitacji ruchów ust mogących w przyszłości służyć do nauki mowy i komunikacji,
• naśladownictwa precyzyjnych ruchów dłoni, które dziecko wykorzysta do pisania i rysowania,
• imitacji ruchów motoryki dużej, które wykorzystane zostaną do zabawy i samoobsługi.

Równocześnie z nauką imitacji prowadzi się ćwiczenia z zakresu rozumienia mowy. Wiele spośród dzieci autystycznych nie rozumie mowy. Dzieci często nie rozumieją nawet kilku najprostszych słów, nie wykonują poleceń, nie łącza wyrazów z ich znaczeniem. Niejednokrotnie ich zachowanie może jednak sugerować rozumienie poleceń, chociaż w istocie stanowi jedynie rozumienie kontekstu sytuacyjnego. Czasami rodzice i nauczyciele popełniają błąd, udzielając łącznie z poleceniem słownym szeregu różnorodnych podpowiedzi (mimiką, gestem) lub wydając polecenie w sytuacji, która sama nasuwa odpowiednie rozwiązania. Dziecko nie uczy się wówczas rozumienia mowy, ponieważ d o wykonywania poleceń wykorzystuje wyłącznie podpowiedzi. Gdy dziecko opanuje umiejętność naśladowania ruchów artykulacyjnych (języka, warg) szybko przechodzi się do imitacji werbalnej. Naśladowanie mowy i kolejny etap- samodzielne nazywanie przedmiotów, osób, zjawisk, czynności- ma doprowadzić do rozwinięcia się u dziecka systemu komunikacji. Nie wszystkie dzieci są w stanie komunikować się werbalnie, a zmiennymi decydującymi o rozwoju mowy czynnej, są wiek i tempo nabywania nowych umiejętności. W przypadku wystąpienia trudności w procesie uczenia się mowy czynnej, terapeuci behawioralni proponują klientowi na ogół system komunikacji alternatywnej (najszerzej stosowany jest system Makatona). Równocześnie z wyżej wymienionymi obszarami rozwija się umiejętności z zakresu samoobsługi. Dzieci autystyczne na ogół posiadają duże deficyty w tej dziedzinie, co często wynika z wyuczonej bezradności, spowodowanej nadopiekuńczą postawą osób bliskich i znaczących. Dopiero wówczas, gdy dziecko: skupia uwagę na terapeucie, nie stymuluje się, nie krzyczy, porzuciło rytuały, nie przejawia innych trudnych zachowań, akceptuje zmiany w otoczeniu, rozumie proste i bardziej złożone polecenia, nazywa (przynajmniej częściowo) obiekty z otoczenia, identyfikuje osoby zdaniem terapeutów behawioralnych, można przejść do uczenia umiejętności szkolnych.