Wrażliwość emocjonalna – ZA

Dzieci z zespołem Aspergera wykazują się inteligencją umożliwiającą im podejmowanie współzawodnictwa w ramach typowego systemu nauczania, często jednak nie posiadają zasobów emocjonalnych pozwalających im radzić sobie z realizowanymi w klasie zadaniami. Dzieci te są podatne na stres powodowany trudnościami adaptacyjnymi. Samoocena jest niska – są one często bardzo krytyczne względem siebie i nie są w stanie tolerować pomyłek. Jednostki dotknięte zespołem Aspergera – zwłaszcza młodzież – mogą być podatne na depresję (wśród dorosłych z zespołem Aspergera udokumentowano wysoki odsetek osób cierpiących na depresję). Reakcje nacechowane wściekłością lub przypadki utraty samokontroli są typową reakcją na stres lub frustrację. Dzieci z zespołem Aspergera rzadko wydają się zrelaksowane i łatwo się zniechęcają, gdy rzeczywistość różni się od wizji wynikającej z ich sztywnych poglądów. Wchodzenie w interakcje z innymi osobami oraz radzenie sobie ze zwyczajnymi wymaganiami codziennego życia wymaga od nich stałego podejmowania iście herkulesowego wysiłku.

Wskazówki dydaktyczne

• Zapobiegaj wybuchom złości zapewniając wysoki poziom przewidywalności. Przygotowuj te dzieci do zmian w codziennej rutynie, by obniżyć poziom stresu (patrz rozdział „Nacisk na unikanie zmian”). Dzieci z zespołem Aspergera często stają się pełne obaw, urażone i zdenerwowane, gdy stają przed koniecznością zaakceptowania wymuszonych lub nieoczekiwanych zmian.
• Naucz dzieci, jak radzić sobie z opanowującym je stresem, tak by zapobiec wybuchom. Pomóż dziecku sporządzić listę konkretnych kroków, które musi podjąć, gdy opanowuje je zdenerwowanie (np. 1- Odetchnij głęboko trzy razy; 2 – Trzy razy powoli policz palce prawej ręki, 3 – Poproś o rozmowę z pedagogiem szkolnym itp.). Na liście uwzględnij zrytualizowane zachowanie, które dziecko uważa za uspokajające. Wypisz te kroki na kartce, którą dziecko będzie nosiło w kieszeni – tak by zawsze miało ją pod ręką.
• Emocje odzwierciedlane w głosie nauczyciela powinny zostać ograniczone do minimum. W trakcie pracy z dzieckiem cierpiącym na zespół Aspergera bądź spokojny, przewidywalny i konkretny, a jednocześnie nie pozostawiaj wątpliwości, że jesteś osobą współczującą i cierpliwą. Hans Asperger (1991), psychiatra, od nazwiska którego pochodzi nazwa tego schorzenia, zauważył iż „nauczyciel, który nie rozumie, że dzieci [z zespołem Aspergera] trzeba uczyć rzeczy pozornie oczywistych, będzie odczuwać niecierpliwość i rozdrażnienie” (s. 57). Nie oczekuj, że dziecko z zespołem Aspergera przyzna, iż czuje przygnębienie. Dzieci te nie mogą dostrzec emocji innych osób – podobne trudności mają również z uświadamianiem sobie własnych odczuć.
• Nauczyciele muszą zwracać baczną uwagę na zmiany w zachowaniu, które mogą wskazywać na występowanie depresji, takie jak większy niż zwykle poziom dezorganizacji, brak koncentracji czy izolowanie się; obniżony próg odporności na stres, chroniczne zmęczenie; płacz; wzmianki o zamiarze popełnienia samobójstwa itp. W takich przypadkach nie akceptuj oceny dziecka, które twierdzi, że „ma się dobrze”.
• Zgłaszaj objawy terapeucie zajmującym się dzieckiem lub konsultuj się z psychiatrą, tak by dziecko mogło zostać ocenione pod kątem występowania depresji, jak również by w razie konieczności mogło zostać poddane leczeniu. Ponieważ dzieci te często nie są w stanie ocenić własnych emocji i nie potrafią szukać pocieszenia u innych osób, czynnikiem o niezwykle ważnym znaczeniu jest szybkie zdiagnozowanie depresji.
• Miej świadomość, że młodzież cierpiąca na zespół Aspergera stanowi grupę szczególnie podatną na depresję. W okresie dojrzewania wysoko cenione są umiejętności społeczne, a uczeń dotknięty zespołem Aspergera uświadamia sobie, że jest odmieńcem, jak również że ma trudności z tworzeniem normalnych więzi. Zadania szkolne stają się często bardziej abstrakcyjne, a nastolatek dotknięty zespołem Aspergera zaczyna uważać prace za trudniejsze i bardziej skomplikowane. W jednym z przypadków nauczyciele zauważyli, że nastolatek z zespołem Aspergera nie płacze już nad zadaniami matematycznymi i w związku z tym uwierzyli, że radzi sobie znacznie lepiej. W rzeczywistości odkryto, że związane z trudnościami obniżenie poziomu organizacji oraz efektywności w rozwiązywaniu zadań matematycznych było funkcją głębszego zamknięcia się w wewnętrznym świecie ucznia, który pragnął uciec przed matematyką, a co za tym idzie wcale nie radził sobie dobrze;
• Niezwykle istotne znaczenie dla nastolatków z zespołem Aspergera kształconych w klasach integracyjnych ma fakt przydzielenia im wspierającego członka personelu, którego mogą odwiedzać co najmniej raz dziennie. Osoba ta może ocenić, jak dobrze chłopiec lub dziewczyna radzi sobie w szkole dzięki codziennym spotkaniom z podopiecznym, jak również dzięki zbieraniu obserwacji zgłaszanych przez pozostałych nauczycieli.
• Dzieciom z zespołem Aspergera należy zapewnić pomoc w nauce, gdy tylko zaobserwowane zostaną trudności z poszczególnymi dziedzinami. Dzieci te szybko zniechęcają się, a na niepowodzenia reagują znacznie intensywniej od rówieśników.
• Dzieci z zespołem Aspergera, często bardzo wrażliwe emocjonalnie, mogą wymagać umieszczenia w wysoce ustrukturalizowanej klasie specjalnej, w której będą mogły realizować indywidualny program nauczania. Dzieci te potrzebują otoczenia edukacyjnego, w którym będą mogły uważać siebie za jednostki kompetentne oraz produktywne. W związku z tym zmuszanie ich do uczestniczenia w typowych zajęciach, w trakcie których nie są w stanie zrozumieć prezentowanych koncepcji czy ukończyć przydzielonych zadań, służy jedynie obniżeniu ich samooceny, zwiększa ich tendencję do wycofywania się, jak również toruje drogę zespołom depresyjnym (w niektórych sytuacjach dziecku dotkniętemu zespołem Aspergera można przydzielić osobistego pomocnika – rozwiązanie takie może okazać się lepsze od umieszczenia go w placówce edukacji specjalnej. Zadaniem pomocnika jest zaoferowanie pełnego współczucia wsparcia, zapewnienie struktury oraz nieustanne przekazywanie informacji zwrotnych.).